Có lẽ không nơi nào chào đón mùa xuân bằng hương vị mộc mạc mà tinh tế như ở Síp – hòn đảo xinh đẹp nơi Địa Trung Hải. Khi ánh nắng đầu tiên len lỏi qua những tán cây olive, đánh thức màu xanh dịu nhẹ của thiên nhiên hoang dã và thổi bay lớp sương mù cuối cùng của mùa đông, người dân nơi đây cũng bắt đầu chuẩn bị cho một nghi thức giản dị nhưng giàu ý nghĩa: nướng bánh spanakopita.
Spanakopita – chiếc bánh ngàn lớp mang hương vị rau xanh và phô mai mặn mòi – không chỉ đơn thuần là một món ăn truyền thống. Nó là biểu tượng của sự khởi đầu, của sự tái sinh, là lời thì thầm ngọt ngào của đất trời báo hiệu mùa xuân đang về.
Chiếc bánh của mùa xuân: giản dị mà thiêng liêng
Spanakopita không lộng lẫy như những món ăn ngày lễ tết, nhưng lại có sức sống mãnh liệt nhờ vào chính nguồn gốc mộc mạc của nó. Xuất phát từ các làng quê Hy Lạp và Síp, món bánh này được tạo nên từ những gì tươi ngon nhất mà thiên nhiên ban tặng mỗi độ xuân sang – những luống rau xanh non, những nhánh thì là thơm, lá bạc hà mát lành, và dĩ nhiên là phô mai feta hoặc anari – thứ phô mai lên men dịu nhẹ đặc trưng của vùng đất này.
Người dân nơi đây không có thói quen lãng phí. Họ dùng rau bina, cải cầu vồng, rau dền, thậm chí cả những loại rau mọc dại bên bờ ruộng. Tất cả được cắt nhỏ, ướp muối, trộn cùng trứng, hành tây hoặc tỏi tây, rồi gói gọn trong lớp bột filo mỏng manh, giòn rụm sau khi nướng. Ấy vậy mà lại tạo nên một chiếc bánh có thể nuôi sống cả gia đình qua nhiều ngày – vừa ngon, vừa tiết kiệm, lại đầy tính kết nối.
Một biểu tượng văn hóa vượt thời gian
Spanakopita không đơn thuần là món ăn – nó là di sản. Các nhà sử học ẩm thực cho rằng chiếc bánh này đã tồn tại từ thời Byzantine, và có liên hệ mật thiết với các loại bánh nướng vùng Trung Đông như börek của Thổ Nhĩ Kỳ hay fatayer của người Ả Rập. Nhưng tại Hy Lạp và đặc biệt là tại Síp, spanakopita đã phát triển thành một hình thức riêng biệt – gắn bó với địa phương, với khí hậu, với thổ nhưỡng và khẩu vị từng vùng.
Ở vùng núi Epirus, bánh có thể dày và chắc nịch – phản ánh cuộc sống kham khổ nhưng bền bỉ. Ở đảo Crete, chiếc bánh nhẹ hơn, đầy hương thảo mộc hoang dại. Còn tại thủ đô Athens hiện đại, những chiếc bánh tam giác gọn gàng trở nên phổ biến ở mọi tiệm bánh. Nhưng khi đến với Síp, bạn sẽ thấy spanakopita mang một diện mạo rất riêng – lớp vỏ dày hơn, gần với bánh mì hơn là filo; phần nhân đầy ắp rau xanh địa phương và phô mai anari, tạo nên một hương vị gần gũi, ấm áp và chân chất như chính con người nơi đây.
Tính linh hoạt – bí mật trường tồn của spanakopita
Có lẽ điều làm nên sức sống lâu bền cho spanakopita chính là sự linh hoạt vô biên của nó. Nó có thể là bữa ăn chính cho một ngày bận rộn, món ăn nhẹ cho buổi picnic ngoài trời, hay đơn giản là phần ăn trưa gói ghém trong lớp giấy bạc cho trẻ mang đến trường.
Spanakopita cũng là món bánh của sự thích nghi – khi cần ăn chay, người ta bỏ trứng và phô mai; khi khan hiếm nguyên liệu, rau dại và các loại phô mai địa phương khác được đưa vào thay thế. Với những người có vườn riêng, chiếc bánh này trở thành “tấm toan” để họ vẽ nên những phiên bản độc nhất từ những gì họ trồng được.
Từ làng quê Síp ra thế giới
Mặc dù mang đậm hồn cốt Hy Lạp và Síp, spanakopita ngày nay đã vượt ra khỏi ranh giới Địa Trung Hải. Nó hiện diện trong các nhà hàng, quán cà phê, thậm chí trong những buổi tụ họp của cộng đồng người Síp khắp thế giới. Nhưng dù ở đâu, mỗi chiếc bánh vẫn giữ nguyên tinh thần ban đầu: một lời ca tụng mùa xuân, một lời tri ân đến thiên nhiên và lao động, một minh chứng cho sự giản dị nhưng đầy chiều sâu của văn hóa ẩm thực Síp.
Mỗi quốc gia có cách riêng để đón mùa xuân – có nơi thắp nến, có nơi nhuộm sắc hoa, còn với người Síp, họ đón xuân bằng cách nướng bánh. Và trong làn hương thơm lan tỏa từ những lò nướng truyền thống, trong lớp vỏ bánh giòn tan và phần nhân xanh mướt ấy, là cả một nền văn hóa lâu đời – bền bỉ, linh hoạt và chan chứa yêu thương. Spanakopita – món bánh nhỏ nhưng mang theo cả tinh thần mùa xuân Địa Trung Hải.
Cũng giống như người Việt Nam đón Tết bằng bánh chưng, bánh tét – những món ăn gói ghém hương vị đoàn viên, spanakopita của người Síp cũng là một cách để gìn giữ ký ức, gắn kết gia đình và gửi gắm hy vọng cho một khởi đầu mới. Mỗi mùa xuân về, dù ở bất cứ đâu trên thế giới, những món bánh truyền thống luôn là nhịp cầu đưa con người trở về với cội nguồn, với những giá trị không bao giờ cũ.