Dự án Đường ống kết nối Biển Lớn (Great Sea Interconnector – GSI), một sáng kiến trọng điểm nhằm tăng cường an ninh năng lượng và khả năng truyền tải điện giữa các quốc gia Địa Trung Hải, đang dần bước vào giai đoạn then chốt. Với mục tiêu kết nối lưới điện của Hy Lạp, Síp và Israel thông qua một hệ thống cáp ngầm dưới biển, GSI không chỉ là một dự án kỹ thuật quy mô lớn, mà còn mang trong mình tầm vóc chiến lược về địa chính trị và năng lượng tái tạo cho toàn Liên minh châu Âu (EU).
Trong một cuộc phỏng vấn với nhật báo Kathimerini mới đây, Ủy viên châu Âu phụ trách Năng lượng và Nhà ở – ông Dan Jorgensen – khẳng định rằng GSI là “dự án có ý nghĩa chiến lược tối quan trọng” đối với hạ tầng năng lượng của châu Âu. Ông nhấn mạnh: “Dự án này sẽ tăng cường khả năng kết nối điện giữa các quốc gia, giúp tích hợp năng lượng tái tạo hiệu quả hơn, đồng thời góp phần ổn định và hạ giá điện – một trong những ưu tiên hàng đầu của Brussels hiện nay.”
Hướng đi tích hợp – Kết nối Hy Lạp, Síp và Israel
Theo quy hoạch, GSI sẽ được triển khai theo từng giai đoạn: giai đoạn đầu nối lưới điện Hy Lạp với Síp, sau đó mở rộng sang Israel. Khi hoàn thiện, tuyến cáp sẽ thiết lập một hệ thống truyền tải điện hai chiều giữa ba quốc gia, cho phép tối ưu hóa nguồn năng lượng tái tạo và củng cố vững chắc an ninh năng lượng khu vực Đông Địa Trung Hải.
Ủy ban Châu Âu thể hiện cam kết mạnh mẽ bằng việc tài trợ 657 triệu euro từ chương trình Cơ sở Kết nối châu Âu (Connecting Europe Facility – CEF) cho phần kết nối Hy Lạp – Síp, đồng thời duy trì sự hỗ trợ kỹ thuật và thể chế chặt chẽ với các chính phủ và cơ quan quản lý liên quan.
Những mối lo về tài chính và rủi ro chính trị
Tuy nhiên, bên cạnh các lợi ích dài hạn, GSI cũng đang đối mặt với không ít thách thức ngắn hạn, đặc biệt là về tài chính và chính trị.
Cụ thể, phía nhà điều hành lưới điện độc lập của Hy Lạp (Admie) đã yêu cầu chính phủ Cộng hòa Síp tạm ứng 125 triệu euro trong giai đoạn 2025–2029, nhằm đảm bảo nguồn thu ổn định cho Admie trước khi dự án đi vào vận hành sinh lời. Để đáp ứng yêu cầu này, chính phủ Síp dự kiến sử dụng nguồn vốn từ hệ thống giao dịch khí thải của EU (EU ETS) để chi trả.
Tuy nhiên, chính đề xuất này đã làm dấy lên lo ngại về khả năng vi phạm quy định viện trợ nhà nước của EU. Admie thậm chí còn cảnh báo rằng, nếu sử dụng nguồn vốn công mà không có phê duyệt thể chế phù hợp, chính phủ Síp có thể bị buộc phải thu phí trực tiếp từ người tiêu dùng trong nước – một quyết định nhạy cảm về mặt chính trị và xã hội.
Lập trường cứng rắn của Bộ Tài chính Síp
Phản ứng trước yêu cầu từ phía Hy Lạp, Bộ Tài chính Síp đã thể hiện quan điểm kiên quyết. Theo các nguồn tin từ tờ Politis, Bộ trưởng Tài chính Makis Keravnos đã thông báo với nội các và Tổng thống Nikos Christodoulides rằng ông “sẽ không để đất nước rơi vào những cuộc phiêu lưu tài chính mới nếu không có một thỏa thuận thể chế rõ ràng và lợi ích kinh tế cụ thể cho Síp”.
Bộ cũng khẳng định rằng bất kỳ khoản chi phí nào liên quan đến GSI – đặc biệt là ở các giai đoạn mà Síp không tham gia trực tiếp – sẽ không được phê duyệt nếu không có sự đồng thuận từ đầu. “Không thể để người nộp thuế Síp phải gánh chịu những quyết định mà họ không có tiếng nói,” nguồn tin từ Bộ Tài chính cho biết.
Bóng dáng của rủi ro địa chính trị
Ngoài các vấn đề tài chính, GSI cũng không tránh khỏi ảnh hưởng từ yếu tố địa chính trị, đặc biệt là những căng thẳng tiềm tàng với Thổ Nhĩ Kỳ – quốc gia luôn có quan điểm mạnh mẽ về các hoạt động năng lượng tại khu vực Địa Trung Hải phía Đông. Khi được hỏi về khả năng can thiệp hoặc phá hoại từ Thổ Nhĩ Kỳ, ông Jorgensen tái khẳng định lập trường của Ủy ban Châu Âu: “Chúng tôi hoàn toàn cam kết đưa dự án GSI đến đích cuối cùng.”
GSI là một bước tiến lớn trong lộ trình xây dựng một hệ thống năng lượng bền vững, an toàn và tích hợp của châu Âu. Nhưng để giấc mơ đó thành hiện thực, Brussels và các quốc gia thành viên liên quan – đặc biệt là Síp – cần tìm được sự đồng thuận không chỉ về kỹ thuật, mà còn về thể chế, tài chính và lợi ích kinh tế dài hạn. GSI có thể là một “xương sống năng lượng” của khu vực, nhưng nếu không được xây dựng trên nền tảng vững chắc và minh bạch, nó cũng có thể trở thành điểm nghẽn trong chính sách liên kết nội khối.